خطر استنشاق کلر و روش ‌های مقابله با آن

مقدمه : چرا استنشاق کلر خطرناک است ؟

کلر یک ماده شیمیایی خورنده و سمی است. تنفس این گاز عوارض جدی تنفسی را در پی دارد. تماس با کلر مخاط چشم و پوست را تحریک کرده و در موارد شدید به ریه‌ ها آسیب می ‌رساند. شدت آسیب به غلظت گاز ، مدت زمان تماس و شرایط فرد بستگی دارد. نشانه ‌های اولیه شامل سرفه ، تنگی نفس ، درد قفسه سینه و اشک ریزش است. در مواجهه با غلظت ‌های بالای کلر ، آسیب شدید ریه و حتی مرگ محتمل است.

کلر چیست و چگونه وارد هوا می ‌شود ؟

کلر (Cl₂)گازی زرد-سبز رنگ با بوی تند و زننده است. این گاز به طور گسترده در صنایع مختلف مانند تولید کاغذ ، پلاستیک ، مواد شوینده و ضدعفونی ‌کننده آب استفاده می‌ شود. رهایی کلر به هوا از طریق نشت سیلندرها خطوط انتقال ، استخرهای شنا ، تجهیزات صنعتی معیوب و حتی واکنش‌ های شیمیایی ناخواسته در محیط ‌های خانگی رخ می ‌دهد. نشتی ‌های صنعتی معمولاً غلظت ‌های بالایی از کلر را آزاد می‌ کنند که خطر جدی برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه دارند. در محیط ‌های خانگی ترکیب کلر با مواد دیگر منجر به آزاد شدن گاز کلر می شود.

علائم اولیه مسمومیت ناشی از استنشاق گاز کلر

تماس با کلر چه به صورت گاز و چه مایع واکنش ‌های فوری و شدیدی در بدن ایجاد می کند. اولین نشانه‌ ها اغلب شامل سوزش شدید در چشم ‌ها ، بینی و گلو است. سرفه ‌های خشک و دردناک همراه با تنگی نفس و خس ‌خس سینه از دیگر علائم اولیه محسوب می ‌شوند. سرگیجه ، حالت تهوع و سردرد نیز به سرعت ظاهر می شوند. در موارد شدید احساس سوزش در قفسه سینه و مشکل در بلع دیده می ‌شود. شدت این علائم به میزان غلظت کلر در هوا و مدت زمان قرارگیری در معرض آن بستگی دارد. هرگونه تماس با کلر نیازمند اقدامات فوری و مراقبت‌ های پزشکی است.

اثرات استنشاق کلر بر دستگاه تنفسی و ریه ‌ها

کلر یک عامل محرک بسیار قوی برای ریه‌ هاست. این گاز با رطوبت موجود در مجاری تنفسی واکنش می ‌دهد و اسید کلریدریک تولید می‌ کند. این اسید بافت ‌های ظریف ریه را می‌ سوزاند و موجب التهاب شدید می ‌شود. در نتیجه سرفه ‌های شدید ، خس ‌خس سینه و تنگی نفس ایجاد می ‌شود. در موارد وخیم آسیب به کیسه ‌های هوایی ریه منجر به تجمع مایع در ریه ‌ها (ادم ریوی) و نارسایی تنفسی می‌ شود. در بلند مدت آسیب ‌های دائمی به ریه‌ ها به صورت کاهش ظرفیت تنفسی و افزایش حساسیت به عفونت‌ های ریوی مشاهده می ‌شود. درمان سریع و مناسب برای جلوگیری از عوارض جدی و جبران ‌ناپذیر ضروری است.

خطرات استنشاق کلر برای افراد حساس ، کودکان و سالمندان

نفس کشیدن کلر برای همه خطرناک است ولی گروه ‌های آسیب‌ پذیر مانند کودکان ، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری ‌های تنفسی بیشتر در معرض عوارض جدی قرار دارند. سیستم تنفسی کودکان و سالمندان هنوز در حال تکامل یا در حال تضعیف است و در برابر تحریکات شیمیایی آسیب ‌پذیرتر است. افراد مبتلا به آسم یا بیماری ‌های انسدادی مزمن ریه به دلیل وجود التهاب پیش‌ زمینه در راه‌ های هوایی با تنفس کلر واکنش شدیدتری نشان می ‌دهند. در این افراد استنشاق کلر می ‌تواند حملات آسم را تشدید کند و منجر به مشکلات جدی تنفسی و حتی بستری در بیمارستان شود. کودکان و سالمندان به دلیل توانایی کمتر در جبران آسیب ‌های تنفسی ، در معرض خطر بیشتر قرار دارند.

میزان سمی بودن کلر و حد مجاز استنشاق آن

کلر یک ماده شیمیایی بسیار واکنش‌ پذیر و سمی است که میزان خطر آن به غلظت و مدت زمان مواجهه بستگی دارد. غلظت‌ های پایین کلر کمتر از 1 ppm موجب تحریک چشم ‌ها ، بینی و گلو می شود. با افزایش غلظت ، علائم شدیدتر می‌ شوند. آژانس ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (OSHA) حد مجاز مواجهه با کلر در محیط‌ های کاری را 1 ppm در هشت ساعت تعیین کرده است. این مقدار یک حد متوسط روزانه است و تجاوز از آن برای سلامتی خطرناک تلقی می ‌شود. قرار گرفتن در معرض غلظت ‌های بالاتر از 10 ppm به سرعت منجر به مشکلات جدی تنفسی از جمله آسیب ریه و حتی مرگ می ‌شود. این غلظت‌ ها در محل نشت ‌های کلر یا حوادث صنعتی محتمل است و نیازمند اقدامات احتیاطی فوری است.

نحوه انتشار گاز کلر در محیط ‌های صنعتی و خانگی

گاز کلر به ‌طور بالقوه در محیط ‌های صنعتی و خانگی منتشر می ‌شود. در صنایع نشت از مخازن ذخیره ‌سازی و خطوط انتقال کلر به‌ ویژه در کارخانه‌ های تولید مواد شیمیایی و تصفیه ‌خانه ‌های آب عامل اصلی انتشار است. در استخرهای شنا استفاده نادرست از مواد شیمیایی می ‌تواند منجر به آزاد شدن کلر شود. همچنین واکنش ‌های شیمیایی ناخواسته بین مواد شوینده خانگی حاوی کلر مانند سفیدکننده ‌ها با سایر مواد شیمیایی به تولید و انتشار این گاز سمی منجر می شود. نشت مخازن کلر در صنایع و یا استفاده نادرست از سفیدکننده در خانه از جمله مهم ترین عوامل انتشار کلر در محیط اطراف هستند.

روش‌ های پیشگیری از استنشاق گاز کلر در محیط‌ های کاری

جلوگیری از استنشاق کلر در محیط کار از طریق اقدامات پیشگیرانه امکان ‌پذیر و این موضوع در فرآیند تولید و خرید کلر کلر پارس تبریز 65 درصد مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از سیستم‌ های تهویه قوی و کارآمد برای رقیق کردن و تخلیه گاز کلر اهمیت ویژه ‌ای دارد. نصب سیستم ‌های هشدار نشت کلر امکان واکنش سریع در صورت بروز نشتی را فراهم می‌ کند. آموزش کارکنان در خصوص خطرات کلر و نحوه برخورد با نشتی ‌ها اساسی است. تجهیزات ایمنی فردی از جمله ماسک ‌های تنفسی مناسب ، لباس ‌های محافظ و دستکش‌ های مقاوم به کلر باید در دسترس باشند و به ‌طور صحیح استفاده شوند. بازرسی منظم تجهیزات و تاسیسات نقش مهمی در کاهش ریسک نشت کلر دارد.

نحوه برخورد و کمک ‌های اولیه در مواجهه با استنشاق کلر

در مواجهه با استنشاق کلر اقدامات سریع و صحیح حیاتی است. بلافاصله فرد آسیب ‌دیده را به هوای آزاد و محیطی با تهویه مناسب منتقل کنید. لباس ‌های آلوده به کلر را از تن فرد خارج کنید. در صورت بروز مشکل در تنفس ، تنفس مصنوعی یا استفاده از اکسیژن در صورت امکان و توسط فرد آموزش‌ دیده ضروری است. مصدوم را در وضعیت راحت قرار داده و با اورژانس پزشکی تماس بگیرید. در حین انتظار برای رسیدن اورژانس به مراقبت از مصدوم ادامه دهید. از تماس مستقیم با مصدوم خودداری کنید مگر اینکه آموزش لازم را دیده باشید.

تجهیزات ایمنی و حفاظت فردی برای جلوگیری از استنشاق کلر

استانداردهای بین المللی و ملی مصرف پودر کلر برای ایمنی بیشتر در نظر گرفته شده اند. ماسک ‌های تنفسی مجهز به فیلترهای کربن فعال نقش کلیدی در جلوگیری از استنشاق گاز کلر دارند. این فیلترها ذرات و بخارات کلر را جذب کرده و از ورود آن ‌ها به دستگاه تنفسی جلوگیری می ‌کنند. علاوه بر ماسک ، عینک‌ های محافظ از چشم‌ ها در برابر آسیب ‌های شیمیایی کلر محافظت می‌ کنند. دستکش‌ های مقاوم در برابر مواد شیمیایی نیز از تماس پوست با کلر و آسیب ‌های احتمالی آن جلوگیری می‌ کنند. انتخاب تجهیزات حفاظتی متناسب با غلظت کلر و مدت زمان مواجهه با آن بسیار حائز اهمیت است. استفاده صحیح از این تجهیزات بخشی از اقدامات پیشگیرانه ضروری به شمار می ‌رود.

روش‌ های خنثی ‌سازی و کنترل انتشار کلر در محیط

کنترل و کاهش انتشار کلر در محیط از طریق روش‌ های مختلفی قابل انجام است. محلول سدیم تیوسولفات به عنوان یک عامل خنثی ‌کننده کلر عمل کرده و آن را به مواد بی ‌خطر تبدیل می ‌کند. این ماده در محل نشت کلر پاشیده می‌ شود تا گاز کلر را جذب و خنثی کند. سیستم‌ های تهویه مناسب با ایجاد جریان هوا و رقیق کردن غلظت کلر نقش موثری در کاهش خطرات محیطی دارند. مه پاشی آب نیز در کاهش غلظت کلر در هوا مفید است. آب با کلر واکنش داده و آن را به صورت محلول در می ‌آورد. انتخاب و پیاده‌ سازی روش مناسب بستگی به وسعت آلودگی و شرایط محیطی دارد. توجه به ایمنی پرسنل در حین انجام عملیات خنثی ‌سازی بسیار مهم است.

مسمومیت با کلر در استخرها : چگونه از آن جلوگیری کنیم ؟

استخرهای شنا محیطی مفرح هستند ولی کلر موجود در آن ‌ها خطرناک می باشد. کلرزنی بیش از حد یا نقص در سیستم‌ های تصفیه به آزاد شدن گاز کلر منجر می‌ شود که برای شناگران مضر است. برای جلوگیری از مسمومیت نظارت دقیق بر سطح کلر آب حیاتی است. استفاده از دستگاه‌ های اندازه‌گیری دقیق و رعایت استانداردهای کلرزنی مناسب از بروز مشکلات جلوگیری می ‌کند. نگهداری منظم سیستم‌ های تصفیه و تعمیرات به موقع آن ‌ها از نشت گاز کلر جلوگیری می‌ کند. آموزش کارکنان استخر در زمینه ایمنی و استفاده صحیح از مواد شیمیایی عامل مهمی در کاهش خطرات است. تهویه مناسب محیط اطراف استخر نیز از تجمع گاز کلر در هوا جلوگیری کرده و ایمنی شناگران را افزایش می ‌دهد.

نقش استانداردهای ایمنی و محیط ‌زیستی در کاهش خطرات استنشاق کلر

سازمان‌ های جهانی مانند OSHA و WHO با وضع قوانین و استانداردهای ایمنی به کاهش مخاطرات ناشی از استنشاق کلر کمک شایانی می ‌کنند. این مقررات حداکثر غلظت مجاز کلر در محیط ‌های کاری و زیست محیطی را تعیین و استفاده از تجهیزات حفاظتی فردی را الزامی می ‌سازند. استانداردها همچنین روش ‌های ایمن ذخیره ‌سازی ، انتقال و استفاده از کلر را مشخص کرده و شرکت ‌ها را ملزم به انجام بازرسی ‌های منظم و آموزش کارکنان می ‌کنند. رعایت دقیق این استانداردها خطرات نشت و استنشاق کلر را به حداقل رسانده و سلامت کارگران و جامعه را تضمین می‌ کند.